Donald Trump, Kanye West, Pablo Picasso, Ike Turner, Madonna, de partner van je vriendin, je ex, je collega, je baas, … Het lijkt wel alsof er nooit meer narcisten waren dan nu. De term narcisme wordt dan ook steeds vaker in het dagelijkse leven gebruikt. Dit heeft ervoor gezorgd dat we anderen vaker dan vroeger als narcist bestempelen. Iedereen denkt er wel een of meerdere te kennen. Maar klopt dat wel? Gina Peeters, coach, trainer en auteur van o.a. het boek Narcisme (ont)snappen, legt het uit.

Is elke bullebak of vervelende baas een narcist? 

Nee, natuurlijk niet. Maar kan storend en toxisch gedrag een teken zijn van narcisme? Dat kan. 

Narcisme wordt vaak beschouwd als een persoonlijkheidskenmerk dat valt onder een spectrumstoornis, variërend van milde tot ernstige vormen. Mild narcisme wijst op verhoogde eigenwaarde, zeg maar egoïsme, en weinig empathie. Ziekmakend narcisme is een ernstige vorm van een psychologische gedragsstoornis die grote schade kan aanbrengen bij anderen. Het is dus belangrijk om steeds met nuance over narcisme te spreken.

Zijn er vandaag meer narcisten dan vroeger?

Onderzoek toont aan dat er wel degelijk meer mensen zijn met een ongezonde portie narcisme. Verschillende factoren zoals opvoeding, omgeving, onze individualistische samenleving die focust op status en succes, sociale media, et cetera, spelen hierin een rol.

Uit epidemiologische studies blijkt dat ongeveer zes tot zeven procent van de bevolking aan de criteria voldoet voor de diagnose narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS). De kans dat je een narcist op de werkvloer tegen het lijf loopt, is dus reëel. 

Het verhaal van Sandra:

Op een vergadering ben ik compleet gecrasht, ik ben beginnen beven en hapte naar lucht. In paniek ben ik de vergaderruimte buiten gelopen. 

Totaal over mijn toeren ben ik, al wenend, naar huis gegaan. De tranen bleven komen en ik besliste om mijn huisarts om ziekteverlof te vragen. Mijn baas terug onder ogen komen en het denigrerende gedrag nog langer tolereren… ik kon het niet meer. Ik besefte dat ik tijd moest maken om mezelf en mijn zelfvertrouwen terug op de rails te krijgen. Ik probeer te begrijpen wat ik heb meegemaakt en waarom er, net zoals ik, zoveel mensen uitvallen op onze afdeling. 

Werk is vaak een essentieel onderdeel van ons leven, waar we veel tijd doorbrengen en waar we belangrijke relaties opbouwen. Helaas kunnen sommige van deze relaties toxisch worden, wat een ernstige impact kan hebben op je welzijn en professioneel succes.

De relatie tussen narcisme en leiderschap

Grandioze of open narcisten verkopen zichzelf zo goed, dat ze vaak succesvol zijn. Ze bekleden dan meestal ook hoge functies. In het bedrijfsleven is het een steeds groter wordend probleem, omdat narcisten in een leidinggevende functie een grote impact hebben op het welzijn van hun medewerkers.

Er zijn heel wat internationale studies uitgevoerd naar narcisme bij CEO’s en topmanagers en de resultaten variëren licht, afhankelijk van de definitie van narcisme en de meetmethoden die tijdens de studie werden gebruikt. Uit de studies blijkt dat gemiddeld achtentwintig procent van de doelgroep hoge niveaus van narcisme vertoont. Twaalf procent zou lijden aan een Narcistische Persoonlijkheidsstoornis. 

Een ego gerichte leider kan grote schade toebrengen aan zijn medewerkers. Een narcistische leider zuigt zijn medewerkers leeg, hij ondermijnt hun talenten en jaagt door zijn gedrag vele mensen weg. Voor deze narcist zijn medewerkers eerder objecten dan mensen, ze zijn een middel om zijn eigen doelen te bereiken. Hij is bovendien niet in staat om een echte, menselijke verbintenis aan te gaan. Mensen voelen zich dan ook niet gewaardeerd, voelen zich niet gezien of gehoord en verliezen hun motivatie. 

Toxische leiders of een toxische werksfeer zijn een grote boosdoener en duwen de cijfers van langdurig zieken de hoogte in. Vele onderzoekers en wellbeing experten pleiten dan ook voor het instellen van een gedragscode en om topbestuurders te testen op narcisme. Zo kan een topman indien nodig worden begeleid en gecorrigeerd door de directie of een coach.

Hoe herken je een narcistische of toxische leider?

Hij/zij

• vindt zichzelf een fantastisch leider
• is graag aan het woord en luistert nauwelijks naar anderen
• zoekt steeds het podium op, is ijdel
• is charmant, tot je hem/haar tegenspreekt, dan wordt hij/zij rancuneus
• heeft een sterk gevoel voor entitlement (‘ik heb hier recht op’)
• kleineert anderen (van subtiele insinuaties en kritiek tot regelrechte intimidatie)
• is niet aanspreekbaar, legt de verantwoordelijkheid voor problemen consequent bij anderen
• leeft in een eigen realiteit met eigen logica en eigen waarheden
• kan zich niet inleven in anderen
• heeft de neiging om de waarheid te verdraaien, feiten te ontkennen en te liegen om zijn eigen zwakte en onzekerheid te verbloemen

Hoe ga je om met een narcist op het werk?

Het herkennen van en omgaan met toxische werkrelaties is van cruciaal belang voor zowel je welzijn als je professionele succes. De narcist kan je niet veranderen, de manier waarop jij ermee omgaat wel. Door bewust te zijn van de signalen en het gedrag van de narcist, anders te communiceren en grenzen te stellen, kun je stappen ondernemen om de negatieve impact van deze relaties te verminderen. Onthoud dat je niet alleen staat en dat het zoeken van ondersteuning een krachtige manier is om deze uitdagende situatie aan te pakken.

Het verhaal van Sandra

Ik zocht hulp bij een narcisme coach die ook loopbaanbegeleider is. Samen brachten we mijn verhaal in kaart en zo kreeg ik meer inzicht in het gedrag van mijn baas. Ik begreep ook wat mijn aandeel is geweest. Ik ben een pleasend type en heb mijn grenzen niet (genoeg) aangegeven. Ik dacht lang dat het enkel aan mij lag, dat ik effectief niet goed genoeg was. Tijdens de loopbaanbgeleiding heb ik opnieuw contact kunnen maken met mezelf, ik weet weer wat mijn talenten zijn. Ik leerde ook mijn eigen valkuilen kennen en hoe ik mezelf beter in balans kan houden. Ik vond opnieuw innerlijke rust en met heel wat nieuwe handvatten in de hand, kon ik opnieuw aan de slag.

Wie is Gina Peeters?

Gina Peeters is loopbaancoach en narcisme coach bij 2-evolve, trainer en auteur. Ze begeleidtje in je zoektocht naar meer inzichten en zelfkennis, zodat jij vol vertrouwen en met vernieuwde energie aan de slag kan. 

Boek: Narcisme (ont)snappen

Dit boek gaat over toxische relaties en narcisme en hoe je deze kan herkennen. Meer nog, hoe je ze kan begrijpen, hoe je ermee om kan gaan en hoe je eraan kan ontsnappen. Want iedereen komt in zijn of haar leven weleens in aanraking met een narcist: of het nu je partner, je collega, je baas of een familielid is.