Wat stress doet met je lichaam en brein, en hoe je er van af komt

Iedereen heeft wel eens stress. Dat is perfect normaal en niet per definitie slecht. Maar stress kan ook ongezond worden en zodanig vaak opspelen dat de impact op je leven best wel overheersend wordt. Wat is ongezonde stress en wat kan je doen om niet in een burn-out verzeild te geraken? We leggen het uit aan de hand van het ‘Window of Tolerance’, een model dat je kan helpen om de balans te behouden en optimaal te functioneren. 

Wat is stress eigenlijk

Stress is een perfect normale reactie van je lichaam op alles wat je als bedreigend ervaart. Die onveiligheid kan fysiek zijn, zoals bij een (bijna) auto-ongeval of een aanvaring met een agressieve persoon. Maar in veel gevallen gaat het om een psychologische onveiligheid waarbij je je niet fysiek bedreigd voelt, maar wel emotioneel. Bijvoorbeeld wanneer je op het werk in een situatie terecht komt die bij jou een stressreactie triggert. 

Gezonde vs. ongezonde stress

Stel dat je een presentatie moet geven waarvoor je heel nerveus bent, omdat je uit je comfortzone moet komen. Dan ervaar je het soort stress die ervoor zorgt dat je scherp staat en dat je optimaal presteert. Op zich is dat soort stress niet ongezond. Anderzijds, als je je op zo’n moment niet gesteund voelt door je management of als je het gevoel hebt dat je jobzekerheid ervan afhangt, dan kan de stress zo hoog oplopen dat je ver buiten je comfortzone zit. 

In zo’n geval zeggen we dat dat je buiten je Window of Tolerance zit. Je stress-systeem is hyperactief en je bevindt je in een toestand waarin je niet meer goed functioneert. 

Wat is dan chronische stress?

Het gaat pas echt fout als je chronische stress ervaart. Dat is het soort stress dat langdurig aanhoudt, waardoor het op termijn ongezond wordt.

Typisch doet chronische stress zich voor als: 

• Je permanent te veel werk hebt of het werk lastig is voor jou
• Je het gevoel hebt het er alleen voor te staan 
• Je je niet gesteund voelt door je manager/team/organisatie
• Je de indruk hebt dat je jobzekerheid op het spel staat
• Je worstelt om de verschillende rollen in je leven te combineren
• Je niet de erkenning krijgt die je verwacht
• Je geleerd hebt je eigen behoeften te negeren
• …

Biologisch zijn wij gemaakt voor korte acute stress die erop gericht is een gevaarlijke situatie te overleven. Zolang je na een moment van spanning terug kan ontspannen, is er in principe geen probleem. Maar je lichaam is niet gemaakt voor chronische stress, waarbij er na een moment van spanning, geen ontspanning optreedt. 

Kortom: stress op zich is niet schadelijk. Langdurige chronische stress is dat wel.

De twee risico’s van chronische stress

Kijk nog even naar de grafiek. Als je permanent in een toestand van “hyperarousal” verkeerd, dan loop je twee risico’s. 

1. Een eerste risico is dat je zodanig weinig reserve hebt, waardoor je op een moment dat er iets misgaat, dit de spreekwoordelijke druppel kan zijn die je emmer doet overlopen. Als je in hyperarousal zone zit, word je niet langer aangestuurd door je cognitief brein, maar wel door je stresssysteem dat je in overlevingsmodus brengt. Dan is de kans groot dat je buitensporig reageert (en dat je daar achteraf spijt van hebt).

    

2. Een ander risico is dat je lichaam – en je stressregulatiesysteem – uitgeput geraakt. Wij mensen zijn gemaakt voor korte acute stress, om daarna weer te ontspannen. Als je steeds in spanning blijft, zal je lichaam stresshormonen blijven aanmaken. Dit zorgt voor uitputting van je bijnierschors, maar ook van je hele systeem. Je krijgt tal van fysieke en psychische klachten. Tot je plots niet meer kan. 

Vaak komen mensen in loopbaanbegeleiding op het moment dat ze in de overspanningsfase zitten. Hun lichaam geeft aan dat het zo niet langer kan. De huisarts schrijft een weekje of twee ziekteverlof voor om uit te rusten, maar verder worden er geen acties ondernomen om de situatie te veranderen. Dat is jammer genoeg vaak geen oplossing, maar enkel ‘oplappen’. Tijdens loopbaancoaching pakken we dat anders aan en gaan we je tools aanreiken om je te leren met stress om te gaan. 

Ons advies

Luister naar de signalen van je lichaam en neem die ernstig. Als je dit niet doet, krijg je in de loop der tijd steeds sterkere signalen en word je ziek. Iedereen die in burn-out terecht komt, heeft eerst bepaalde waarschuwingssignalen genegeerd.